“Mevrouw, wat is de betekenis van dit woord?” Het wordt me vaak gevraagd: vroeger toen ik nog les gaf en nu tijdens de huiswerkbegeleiding die ik geef. Ik geef nooit antwoord op die vraag. Dat komt omdat ik de leerlingen het graag zelf laat oplossen. Daarbij ben ik natuurlijk geen wandelend woordenboek. Ik geef dus handvatten zodat de jongeren het zelf kunnen oplossen. Maar hoe kom je nu achter de betekenis van een woord? Hier vind je zes strategieën om je daarbij te helpen.

Stap 1: vooral doorgaan!

De eerste stap die je moet doen om de betekenis van een moeilijk woord te vinden is even simpel als logisch: stop niet met lezen! Nooit doen. Ik merk dat veel leerlingen stoppen met lezen op het moment dat het moeilijk wordt. Maar juist dan moet je doorgaan. En dat heeft te maken met de volgende stappen.

Stap 2: een plaatje

Bij veel teksten (vooral in schoolboeken en leerboeken) staat vaak een plaatje van het moeilijke woord. Dus ga eerst op zoek naar een plaatje waarbij in het onderschrift het moeilijke woord genoemd wordt. Dat biedt vaak al voldoende verduidelijking. Is er geen plaatje, dan ga je verder naar stap 3.

Stap 3: lees verder

Dat lijkt op stap 1 maar dat is het niet. Het kan namelijk zijn dat het woord even verderop in de tekst wordt uitgelegd. Lees dus de tekst verder door. Misschien kom je een alinea verderop achter de betekenis.

Stap 4: lees terug

Het is ook mogelijk dat het woord al eerder omschreven is. Als het niet verderop in de tekst staat, dan moet je misschien een of twee alinea’s terug gaan in de tekst omdat het daar misschien al is besproken. Is dat niet het geval, dan mag je naar stap 4.

Stap 5: synoniem of antoniem

In deze stap ga je op zoek naar een ander woord voor het moeilijke woord. Een zogenaamd synoniem. Het kan zijn dat het woord al eerder besproken is, maar met een ander woord. Denk bijvoorbeeld bij een tekst over eencellige diertjes aan het woord amoebe of bij barstoel aan kruk.
In andere gevallen kan het ook gaan om een tegenstelling, een zogenaamd antoniem. Denk bijvoorbeeld aan inhumaan en menselijk of marginaal en centraal.

Stap 6: en dan pas…

… mag je van mij een woordenboek pakken of het online opzoeken. Want stel nou dat het internet uitvalt en je geen toegang hebt tot de bibliotheek of dat je ouders geen woordenboek in de kast hebben staan. Dan moet je toch over strategieeën beschikken om de betekenis van een moeilijk woord te achterhalen.

De betekenis van anderstalige woorden

Deze stappen gelden voor woorden in Nederlandstalige teksten. Voor het achterhalen van de betekenis van anderstalige woorden zoals Duits, Frans en Engels heb ik een andere strategie.
Leerlingen moeten dan van mij eerst kijken of er een deel van het woord bekend voorkomt. Bijvoorbeeld het Duitse woord erneuen. In dit woord staat het woord neu dat nieuw betekent. Nu kun je een stap verder gaan en bedenken dat erneuen misschien wel voor vernieuwen kan staan. Deze strategie helpt ook voor Engels en Frans. Dat komt omdat veel talen in hun oorsprong tot dezelfde familie behoren. Daarover een andere keer meer.