De volledige uitdrukking is: Met sint-juttemis als de kalveren op het ijs dansen. Aangezien sint-juttemis op 17 augustus valt, is het onmogelijk om kalveren op het ijs te laten dansen. Overigens dansen kalveren niet op het ijs. Die kijken wel beter uit. Je kunt het dus wel op je buik schrijven dat je krijgt wat je vraagt als iemand tegen je zegt dat je het met sint-juttemis krijgt. Het betekent namelijk ‘nooit’.

Jutte zou een koosnaampje zijn voor Judith. Judith was een Bijbelse heldin van wie de naamdag op 17 augustus valt. Maar ook daarover bestaat discussie. De Judith waar het hierover gaat, bestaat in het Oude Testament, is niet katholiek en zou daarom geen naamdag kunnen hebben.
Het verhaal van Judith, of ook wel Judit, is deuterocanoniek. Dat wil zeggen dat het in tweede instantie pas is toegevoegd aan de officiële bijbelboeken. Judit betekent ‘vrouw uit Judea’. Het verhaal gaat als volgt.
Holofernes belegert de stad Betulia. Holofernes kreeg daartoe opdracht van Nebukadnessar II, die de wereld wilde veroveren. Het Assyrische leger is enorm groot en lijkt bijna onoverwinnelijk. De Israëlieten werpen allerlei blokkades op, sluiten bergpassen af en bouwen versterkingen. Holofernes blokkeert daarop de watertoevoer, waardoor de Israëlieten dreigen te sterven door uitdroging. Judit, een mooie, rijke weduwe kleedt zich mooi aan en maakt zich op. Ze gaat met haar bediende Abra het Assyrische kamp in en meldt zich bij Holofernes. Na drie dagen denkt Holofernes dat hij Judit kan verleiden tijdens een maaltijd. Hij drinkt teveel en valt in slaap.
Daarop neemt Judit het zwaard en bidt tot God om haar kracht te geven. Met twee ferme slagen hakt zij het hoofd van Holofernes af. Ze geeft het aan haar bediende die het in de reiszak doet. Later, als Judit en Abra terugkomen in de stad en het hoofd van Holofernes wordt tentoongesteld, raken de Assyriërs in paniek en het onoverwinnelijke leger vlucht.
Je kunt hier natuurlijk de les uit trekken dat je als man niet te veel moet drinken als er mooie vrouwen in de buurt zijn. Ik zie het meer als de dapperheid van een vrouw die haar stad redt van de ondergang en dat vrouwen krachtiger zijn dan ze soms denken. Dit is overigens een van de weinige Bijbelse verhalen waarin de macht van de vrouw groter is dan die van de man. Denk bijvoorbeeld ook eens aan het verhaal van Samson en Delila (Delila knipt Samsons haar af, waardoor hij zijn kracht verliest).

Een andere sint-juttemis betekenis

Een andere voorstelling van zaken is de mogelijkheid dat ‘juttemis’ een verbastering is van jodenmis. Aangezien joden geen mis hebben, betekent dit dus ook dat het nooit gaat gebeuren. Er is ook een Duitse adellijke dame uit Thüringen die op weg naar het heilige land in 1260 overleed. Zij heette Jutta van Sangerhausen. Hoe een Duitse lokale heilige in een Nederlands spreekwoord terechtkomt, is nog niet verklaard.
De spelling van sint-juttemis is zoals hij hier staat. Dat heeft te maken met het feit dat we naar een niet-bestaande heilige verwijzen. Daarom dus kleine letters en een koppelteken.
Als je meer wil weten over hoe je dit soort verhalen kunt gebruiken in je eigen verhalen, volg dan mijn webinar over hoe je inspiratie krijgt.