Koekoek! Koekoek! Het wordt lente. Steeds meer vogeltjes laten weer van zich horen. Hoewel er soms nog eens een lentestorm door de lucht kan brullen, hoor je toch ook het wfff wfff van de windmolens en zoemen van de vroege verdwaalde bij. Zoemen, brullen, wfff, koekoek. Het zijn allemaal onomatopeeeën.
Onomatopeeën zijn klanknabootsingen. Alle woorden die een geluid weergeven, zoals slurpen, murmelen en smakken, zijn onomatopeeën. Vaak zijn dierengeluiden onomatopeeën. Om een paar voorbeelden te noemen:

• kakelen,
• miauwen,
• blaffen,
• kukeleku

Het grappige is dat een haan in het Frans en in het Engels anders klinkt dan in het Nederlands: cocoricoo respectievelijk cock-a-doodle-doo. Een Engelse haan lijkt niet eens op een Nederlandse haan! Alsof het twee verschillende diersoorten zijn.
Sommige dieren zijn zelfs genoemd naar het geluid dat ze maken:

• Koekoek
• Grutto
• Tjiftjaf
• Kievit
• Oehoe
• Tjitjak
• Tokeh
• Grietjebie

De onomatopee vinden we ook in de stripwereld

Kent u Batman nog uit de jaren zestig? Met Adam West, Burt Ward en de voice-over:

Same battime, same batchannel

Ook daar zagen we prachtige onomatopeeën voorbij komen in de vechtscenes. Pow, whack, oompf, sock, bif. Allemaal fijne klanknabootsingen die bijna te komisch zijn om serieus te nemen.

De herkomst van de onomatopee

Dit woord komt uit het Grieks: ὄνομα (onoma, naam) en poiéō (poieo, ik maak). Een woord dat samenhangt met de onomatopee is iconiciteit. Dat wil zeggen dat beeld en taalteken gelijk zijn.
Vroeger ging men ervanuit dat taal willekeurig zo gegroeid is. We noemen een boom nou eenmaal een boom omdat dat historisch zo is ontstaan. Maar dat is niet zo. Onomatopeeën zijn een voorbeeld van die beeld iconiciteit. Ook het woord bed is een beeld iconiciteit: het woord zelf lijkt ook op een bed.
Maar ook een andere manier van iconiciteit is van belang: het diagram. Een voorbeeld daarvan is bijvoorbeeld: veni, vidi, vici van Caesar. Hij kwam, zag en overwon. Julius deed alledrie en ook in die volgorde. Het noemen van slechts één van de drie elementen maakt dat het zijn betekenis verliest.
Als je je eenmaal bewust bent van onomatopeeën, dan pas ontdek je hoeveel we er in onze taal gebruiken. Let er maar eens op als je naar een programma kijkt. Het zal je verbazen!