Je ergens met een Jantje van Leiden vanaf maken gaat terug op een persoon die echt heeft bestaan. Dat was namelijk Jan Beukelszoon van Leiden. Hij leefde van 1509 tot 1536. Jan Beukelszoon was niet alleen opgeleid als kleermaker, hij was ook koopman en herbergier.
In 1534 werd Beukelszoon de leider van de wederdopers. De wederdopers vonden dat je alleen volwassenen mocht dopen. De wederdopers waren een religieuze beweging in de zestiende eeuw. Jan trok twee jaar lang door de Nederlanden als prediker en was heel kort zelfbenoemd koning van het wederdopersrijk in Münster. Hij noemde zijn stad het Koninkrijk Sion en zou een vreselijke dictator zijn geweest: iedereen die ook maar enigszins in verzet kwam, werd omgebracht. Hij liet als voorbereiding op de Apocalyps alle boeken, behalve de bijbel, verbranden. Polygamie, getrouwd zijn met meerdere vrouwen tegelijkertijd, was toegestaan en geld werd afgeschaft. Jan Beukelszoon had zelf maar liefst zeventien vrouwen.
Wat heeft Jantje van Leiden afgeraffeld?
Je ergens met een Jantje van Leiden vanaf maken, betekent dat je ergens met de pet naar gooit, je raffelt het af. Maar dat is niet de oorspronkelijke betekenis van het spreekwoord. Die betekenis is verschoven van een heel andere betekenis.
“Jan van Leyen,” aldus een tijdgenoot van Beukelszoon, stond bekend als een mooiprater. Een man met loos verciersel, ‘loze praatjes’ en een schalck en gheveynst, een ‘sluw en onoprecht’ karakter. Het was geen compliment als je in de zeventiende eeuw over een koopman zei dat hij het er met een Jantje van Leyen aflegde. In de twintigste eeuw is de betekenis verschoven van mooie praatjes naar nonchalant gedrag.
Spreekwoorden zijn de kers op de taart van de Nederlandse taal, de krenten in de pap, zogezegd. Iedere week wil ik een spreekwoord behandelen. Voel je vrij om een spreekwoord aan te dragen als je wil weten waar het vandaan komt. Dan ga ik op onderzoek. Bekijk alle spreekwoorden.
Plaatje: bron
Verbazingwekkend om weer te zien dat mannen het door de geschiedenis heen steeds weer voor elkaar krijgen “volgelingen” te scoren. Daar maken zij zich niet met een Jantje van Leiden vanaf.