Van de hoed naar de pet. Van de hoge heren naar de werkende klasse! Jan met de Pet was de arbeider, de man die hard moest werken om de eindjes aan elkaar te knopen. De hoed was bij uitstek het hoofddeksel voor de hogere klasse. De pet werd gedragen door de mensen die het geld verdienen maar het niet krijgen.

Een anekdote die mij is bijgebleven, is er een van een van de eerste cabaretiers van Nederland. Het was gebruikelijk om na een voorstelling rond te gaan met de pet. Daar deed men dat wat geld in om de waardering te laten zien. De cabaretier antwoordde altijd met een standaard: “Lieve heer wat fijn dat dit publiek zulke gulle giften doet.” Of iets dergelijks.
Op een avond liet de cabaretier zijn pet weer rondgaan, maar hij wist niet dat het publiek van tevoren had afgesproken om niets in het hoofddeksel te doen. Toen de pet leeg terugkwam bij de cabaretier, hief hij zijn handen ten hemel en zei: “Lieve heer, wat fijn dat ik van dit publiek tenminste mijn pet nog mag terugkrijgen.” Zo zit het in mijn hoofd, maar corrigeer me als ik het niet goed vertel.

Huilen met de pet op

Dat ik dit zo slecht onthouden heb. Een bedroevend resultaat, wat toevalligerwijze ook de betekenis van dit spreekwoord is. Waarom is huilen met de pet op zo erg? Waar komt dit spreekwoord vandaan?
Dat is helaas onduidelijk, aldus Onze Taal. Een alternatief van dit spreekwoord is huilen en de lamp vasthouden. En daar is iets meer over bekend. Vroeger was olie duur. Dat mocht dus niet verspild worden. De lamp moest dus vastgehouden worden om het laatste restje olie op te laten branden en dan kon men niets anders doen. Bij het afleggen van een overleden moeder stond de zoon erbij en hield de olielamp vast. Toen de afleggers hem zijn hardvochtigheid verweten, omdat hij niet huilde, zei hij: “Ik kan toch niet huilen en lamp vasthouden?”
Dus als je de pet ophield, kon je wel huilen. Met het hoofddeksel in je hand kan je dus niets anders doen, ook niet huilen.
Iedere dinsdag geeft Carel de Mari op zijn blog een woord op waarmee je een spreekwoord kunt bespreken. Iedereen kan altijd meedoen. Hoe? Mag je zelf weten. Je kunt een verhaal schrijven waarin het spreekwoord een rol speelt, je kunt in de etymologie duiken en de oorsprong van het gezegde verklaren, et cetera. Plaats een link onder het blog van Carel en lees daar ook de andere bijdragen.
Plaatje: Dan Gold