De kat op het spek binden betekent dat je iemand dusdanig in verleiding brengt, dat hij die niet kan weerstaan. Deze vorm wordt in de Van Dale van 2006 beschreven, maar daarbij wordt vermeld dat het mogelijk om twee spreekwoorden gaat die door elkaar zijn gaan lopen.

Onze Taal meldt dat dit een samensmelting is tussen:

• Als men de kat op het spek bindt, wil ze niet vreten en
• De kat bij het spek zetten

Volgens F.A. Stoett betekent het eerste spreekwoord, dat je een dienst aangeboden krijgt. Maar deze dienst is niet aangenaam.
De betekenis van dit tweede spreekwoord is volgens Stoett, dat je niet alleen iemand in verleiding brengt, maar dat je zelfs iemand de gelegenheid geeft om kwaad te doen. Je haalt de vijand in huis, ook al weet je dat die persoon je kwaad kan doen.

De kat op het spek binden in oudere versies

Er zijn nog wat oudere en regionale versies van dit spreekwoord. Het gaat hierbij om verschillende etenswaren, maar steeds zijn het levensmiddelen die niet altijd goedkoop zijn geweest:

• de kat de boter of de zoete melk bevelen;
• de kat de kaas betrouwen;

Een andere versie die niet met eten te maken heeft, is: de kat in de schapraai (of in de spinde) sluiten. Een schapraai of spinde is een Vlaams woord voor proviandkast, de voorraadkast. Wat wij een trapkast noemen, omdat deze kast meestal onder de trap te vinden was. Je moest die loze ruimte toch ergens voor gebruiken, nietwaar? En ook al is een trapkast of een proviandkast geen voedingsmiddel, je zet die kat toch bij iets waar hij eigelijk niet bij mag.
Overigens werd dit spreekwoord volgens Stoett al gevonden bij Bredero’s De Spaansche Brabander. Mooy-Ael draagt aan het onechte Moortje Writsaert de bijzondere zorg op voor Katrijntje:

‘kben oorsaack van dit dolen;
Want ick heb selfs de Kat de soete-melck bevolen.

Ach, had ze maar beter moeten opletten en de kat niet op het spek moeten binden.
Spreekwoorden zijn de kers op de taart van de Nederlandse taal, de krenten in de pap, zogezegd. Iedere week wil ik een spreekwoord behandelen. Voel je vrij om een spreekwoord aan te dragen als je wil weten waar het vandaan komt. Dan ga ik op onderzoek. Bekijk alle spreekwoorden.
Plaatje: Makhmutova Dina