Taal verliest in oorlogstijd
Stukje Dode Zeerol in het Aramees
Talen kunnen op verschillende manieren verdwijnen. Bijvoorbeeld doordat de laatste spreker overlijdt, doordat de taal verder evolueert naar een andere versie (vergelijk Oudnederlands met modern Nederlands) of doordat een land wordt overgenomen door een ander land. In oorlogstijd dus.
Een van mijn Afghaanse NT2 leerlingen, die tijdens de oorlog in Afghanistan woonde en zeer geïnteresseerd is in communicatie, constateerde dat er woorden uit zijn taal, het Urdu, verdwenen waren. Woorden die niet meer gebruikt werden, vervangen waren door andere woorden, meestal Engels, en zo langzaamaan in vergetelheid raakten.
Een andere reden dat woorden verdwijnen heeft te maken met het verbannen van woorden die rechtstreeks naar de vijand verwijzen. Denk bijvoorbeeld maar eens aan sauerkraut ‘zuurkool’. In de Tweede Wereldoorlog werd ervoor gepleit om het liberty cabbage te noemen. En ook in de Amerikaanse senaat sprak met liever over Freedom fries in plaats van Franse frietjes vanwege de opstelling van de Franse regering in de oorlog tegen Irak in 2003.
De overheerser bepaalt in oorlogstijd
Toen Nederland werd bezet door de Duitsers in de Tweede Wereldoorlog, wilde de Duitsers Nederland inlijven in het Derde Rijk en het Nederlands afschaffen. Omdat de bezetting van korte duur was, is dit nooit van de grond gekomen. Het Nederlands zou dan uiteindelijk met uitsterven worden bedreigd als de bezetting permanent zou zijn geweest. Natuurlijk zouden er kleine groepjes rebellen zijn die moedig weerstand zouden blijven bieden door Nederlands te blijven spreken, maar er zouden steeds meer native speakers (moedertaalsprekers) uitgestorven zijn, waarmee het Nederlands dus ook zou uitsterven.
De oorlog op de Krim
In 2001 werd een census gehouden, waarbij uitkwam dat de lingua franca, de meest gesproken taal, Russisch was. Sinds de Krim is ingelijfd bij Rusland zal er waarschijnlijk steeds meer Russisch gesproken worden. De Krim-Tataren maken slechts 10% van de bevolking uit, waardoor zij geen grote invloed kunnen uitoefenen op het spreken van Krim-Gotisch.
In de 3e eeuw na Christus woonden de Krim-Goten op het schiereiland. Zij hebben veel bijgedragen aan de taal en cultuur van de Krim: invloed die tot in de 16e eeuw zichtbaar is. Het Krim-Gotisch leek veel op het plat-Duits. Dit dialect werd tot in de 18e eeuw gesproken. Door verschillende bezettingen, onder meer van de Russen in de tweede helft van de 18e eeuw, de Krimoorlog (die van Florence Nightingale) op de helft van de 19e eeuw waarbij de Fransen en de Britten Turkije steunden en de Oktoberrevolutie van 1917, waarbij Rusland weer controle kreeg over de Krim, verdween het Krim-Gotisch en maakte plaats voor Russisch als officiële taal.
Tijdens de 20e eeuw veranderde het eigendom van de Krim nog een paar keer van Oekraïne naar Rusland / Sovjet Unie en vice versa. Maar het Krim-Gotisch was inmiddels al verdwenen.
Dit geldt ook voor het Aramees in Syrië
Aramees is de taal die Jezus gesproken zou hebben rond het begin van de jaartelling. En het is de taal waarin de Dode Zeerollen geschreven zijn. In september 2013 werd door de Syrische rebellen een dorpje ingenomen waar nog Aramees gesproken werd. Deze 3000 jaar oude taal werd een aantal eeuwen lang in Syrië, Libanon, Israël en de Palestijnse gebieden gesproken. Langzaam werd het Aramees verdreven door het Arabisch, het Syrische dialect en Romeinse talen. Zelfs het Aramese alfabet is voor een groot gedeelte verloren gegaan.
Het dorpje Maaloela ligt zeer geïsoleerd, op 1500 meter hoogte in de bergen van Syrië, ten noorden van Damascus. Samen met twee andere dorpjes is dit de enige plek waar nog westers Aramees gesproken wordt. Deze geïsoleerde positie draagt bij aan het behoud van de taal. Er zijn geen of nauwelijks invloeden van buitenaf die de taal kunnen veranderen.
Door de inname van het dorpje door rebellen die mogelijk gelieerd zijn aan Al Qaida of Al Nusra komt de gemeenschap in aanraking met het Syrische dialect en het Arabisch. Hierdoor worden, gewild of ongewild, toch woorden van de overheerser overgenomen. Dit zorgt ervoor dat het Aramees op termijn steeds meer woorden zal overnemen uit het overheersende dialect en uiteindelijk zal uitsterven als de laatste moedertaalspreker overlijdt.
Is dat erg als talen verdwijnen?
Ja. Het is erg omdat daarmee speciale culturele eigenaardigheden verdwijnen. Stel je voor dat het Xhosa verdwijnt: een van de kliktalen (YouTube-filmpje duurt 16 seconden) van Afrika. Of als het oer-Nederlandse woord gezellig zou verdwijnen. Dat zou toch zonde zijn. Met taal wordt namelijk tegelijkertijd een cultuur overgedragen die in de taal besloten ligt.
Een andere reden waarom het erg is als een taal verdwijnt, heeft te maken met het verdwijnen van de diversiteit. Stel je voor dat de hele wereld alleen nog maar Engels spreekt, of Frans, of Duits of Chinees. Dan wordt het toch wel heel saai.
Taal is enorm kwetsbaar: zodra de laatste spreker sterft, is ook de taal uitgestorven met alle eigenaardigheden, bijzonderheden en grilligheden die erbij horen.
Als een taal door evolutie uitsterft, denk aan het Latijn of Oud-Grieks, dan is dat wat mij betreft minder erg dan wanneer een bezetter een taal verbiedt en daardoor een taal laat uitsterven. Zo’n bezetter is wat mij betreft een enorme cultuurbarbaar. Oorlogstijd of niet.
Meer weten of vragen?
Ben je geïnteresseerd geraakt door dit blog? Stuur me een berichtje en help je verder!
Inderdaad jammer dat sommige talen in de vergetelheid raken of gewoonweg verdwijnen, en dat is niet alleen met taal zo… in de loop der eeuwen zijn er ook heel wat geschriften en daarmee ook heel veel kennis gewoonweg vernietigd.