Ik blijk tot mijn stomme verbazing nog niet de trappen van vergelijking uitgebreid te hebben behandeld. Dit is een echte leemte in mijn taaldinsdag. Ik schaam mij enigszins diep. Ik heb er heel kort iets over gezegd bij de stijlkwesties, maar mijns inziens kan dit nog een beetje beter uitgediept worden. Dat ga ik dan vandaag doen.

De trappen van vergelijking zijn niet lastig, tot op zekere hoogte

Je moet alleen even weten hoe het werkt. We kennen drie trappen: de stellende trap, de vergrotende trap en de overtreffende trap. In het Nederlands maken we de trappen over het algemeen door aan een bijvoeglijk naamwoord in de vergrotende trap -er toe te voegen en in de overtreffende trap -st. Het Nederlands zou het Nederlands niet zijn als er niet een paar uitzonderingen waren. Ik behandel de trappen afzonderlijk.

De stellende trap

Deze trap is de basis, de onderste trede. De stellende trap is dan ook het basiswoord. Het zegt dat iets zo is. Bijvoorbeeld: Het blonde meisje is mooi. Mooi is hier de stellende trap. Een ander woord voor de stellende trap is de positief.

De vergrotende trap

De vergrotende trap, of comparatief, vergelijkt iets met iets anders: Het blonde meisje is mooier dan die brunette. Mooier is hier de vergrotende trap: je vergelijkt het blondje met de brunette. Je ziet dat de vergrotende trap gevormd wordt door -er toe te voegen aan het grondwoord mooi. Soms verandert het grondwoord bij een vergrotende trap. Denk hierbij aan het bijvoeglijk naamwoord chic.

• stellende trap: Dat restaurant is chic.
• vergrotende trap: Dat restaurant is chiquer.

Natuurlijk kun je ook het woord sjiek en sjieker gebruiken, maar ik vind persoonlijk dat dit niet chic staat. Het Taalunieversum geeft aan dat sjiek de informele versie is van het woord. Kortom, je mag het gebruiken, maar let op in welke tekstuele situatie je het gebruikt.

De overtreffende trap

Deze trap wordt ook wel de superlatief genoemd. Je vormt deze trap door -st aan het grondwoord toe te voegen. Het blonde meisje is mooier dan de brunette, maar die roodharige dame is het mooist. Je ziet dat het basiswoord mooi de letters -st toegevoegd heeft gekregen. Om het woord chic nog compleet te maken: Dit restaurant is chiquer dan het andere, maar het restaurant daar is toch het chicst.
Hier zie je dat chicst weer terug gaat naar de basisvorm + -st. Een ander woord dat wel de verandering vasthoudt, is het woord lief:

• lief – liever – liefst

De uitzonderingen

Want natuurlijk heeft het Nederlands die. Ik kondigde ze al aan. De uitzonderingen hebben te maken met het volledig veranderen van  het grondwoord. Kijk maar:

• goed – beter – best
• kwaad – erger – ergst (Denk hier aan het spreekwoord: van kwaad tot erger)
• graag – liever – liefst
• veel – meer – meest
• weinig – minder – minst

Woorden die eindigen op de letter -r krijgen in de vergrotende trap een -d extra erbij:

• duur – duurder – duurst
• zwaar – zwaarder – zwaarst

Woorden die eindigen op een stomme -e (spreek uit uh zoals in melluk), de zogenaamde sjwa of svarabakhtivocaal, hebben ook een bijzondere manier van samenstellen van de trappen. Kijk maar naar woorden als frêle, timide en oranje:

• frêle – frêler – meest frêle
• timide – timider – meest timide (of: timiedst als je dat mooi vindt)
• oranje – oranjer – meest oranje

Je ziet hier dat de vergrotende trap alleen een -r krijgt en de overtreffende trap wordt gemaakt met het woord meest. Dat komt dan weer overeen met het Engels: most beautiful, de regel hier is dat je woorden met drie lettergrepen vergroot en overtreft met more en most. Maar dit terzijde.
Ook als er uitspraakproblemen kunnen ontstaan, vorm je de vergrotende en overtreffende trap met meer of meest.

• enthousiast – enthousiaster – meest enthousiast (want: enthousiastst is welhaast onuitspreekbaar)
• logisch – logischer – meest logisch (want: logischt is best lastig)

Eindigt een woord op een -s dan plaatsen we in de overtreffende trap alleen een -t:

• vers – verser -verst
• boos – bozer – boost (niet te verwarren met boost)

Kortom, er valt veel te vertellen over de trappen van vergelijking en ik heb ze te kort gedaan door ze zo lang te negeren. Dat heb ik nu dan een beetje goed gemaakt met bijna zevenhonderd woorden, hoop ik.