Wat is het warm hè? Het is Nederlanders wel een beetje eigen om te klagen over het weer. Het is te koud, te nat, te winderig, te heet. Maar vandaag is het nu al zo warm dat de mussen dood van het dak vallen. Het is dus stikheet, wil dit spreekwoord duidelijk maken. Jammer dat dit spreekwoord niet helemaal klopt of wel?

Het is namelijk: de mossen vallen dood van het dak. Mossen kunnen namelijk niet zo goed tegen de hitte als mussen. Een mos is bij uitstek een plantje dat in een vochtige omgeving goed gedijd: in de dakgoot, in de schaduw op een boomstam of tussen stoeptegels.
In de jaren dertig van de vorige eeuw sprak Hildebrand over ‘mosschen’. Nicolaas Beets die schuilging achter het pseudoniem Hildebrand schreef:

“Het was een brandendheete vrijdagachtermiddag in zekere Hollandsche stad: zoo heet en zoo brandend, dat de mosschen op het dak gaapten, ’t welk, op gezag der Hollandsche manier van spreken, de grootste hitte is, die men zich voor kan stellen.”

Mussen of mossen?

Volgens taalkundige Ewoud  Sanders (van de woordhoek in het NRC) is er veel twijfel over de juistheid van de theorie: vroeger werd musschen ook wel als mosschen gespeld. Als je naar de tekst van Beets kijkt, dan zie je dat de mosschen op het dak gaapten. Heb je ooit al eens een mos zien gapen?
Overigens is gapen niet zo heel sterk als beeld. Vandaar dat de mussen misschien van het dak moesten vallen. Een andere mogelijkheid is dat er een verhaspeling is ontstaan met een ander, Bijbels spreekwoord: “er valt geen mus van het dak zonder dat het zo bedoeld is.” Dit spreekwoord heeft de betekenis dat alles een reden heeft.
Het beeld van vallende mussen en hitte kan op deze manier met elkaar verward zijn: heel warm weer en van het dak vallende mussen. Mij lijkt het niet onmogelijk.
Er is dus veel twijfel over de theorie van mussen en mossen en de (on)mogelijkheid ervan. Neemt niet weg dat de betekenis duidelijk is: het is hartstikke warm!