Hoe bepaal je de kwaliteit van een tekst? Dat is een goede vraag en tegelijkertijd een vraag die niet zomaar te beantwoorden is. En toch ga ik dat proberen. Vandaag in deel 1 zal ik daarvoor een model geven dat ik vond in de Schrijfwijzer van Jan Renkema.
In de Schrijfwijzer noemt Renkema het CCC-model. Dit staat voor correspondentie, consistentie en correctheid.
Ten eerste moet de boodschap van de schrijver overkomen en vervolgens moeten de verwachtingen van de lezer beantwoord zijn. In deze visie is een tekst dus slecht als de schrijver zijn boodschap heeft overgebracht aan de lezer, maar de lezer had er in alle redelijkheid meer van mogen verwachten. De balans is hier zoek. Deze balans wordt het correspondentiecriterium genoemd. De verwachting van de lezer is in balans met het aanbod van de schrijver.
Om je boodschap over te brengen, kun je als schrijver verschillende stijlen gebruiken. Als je als schrijver eenmaal kiest voor een stijl, dan dien je deze ook tot het einde toe door te voeren. Dat is het consistentiecriterium. Hetzelfde geldt voor de spellingskeuze. Als je bijvoorbeeld kiest voor een tussen-s in het woord geluidshinder dan moet je dat consequent blijven volhouden door de hele tekst.
Ten derde is er het correctheidscriterium. Dat betekent dat je tekst foutloos is. Dit geldt niet alleen voor formuleringen van zinnen, spelling, grammatica en interpunctie, maar ook voor het volgen van de regels en conventies van de tekstsoort die je kiest. Denk hierbij aan het starten met een titel en lead bij een nieuwsbericht of aan het afsluiten van een formele brief met een formele afsluiting.

Vijftien ijkpunten voor tekstkwaliteit

Deze drie C’s kun je toepassen op vijf tekstniveaus:

Van linksboven naar rechtsonder geeft de zwaarte aan van het controlepunt. Als je een verkeerd teksttype kiest, dan heeft controle van spelling en interpunctie weinig zin meer, laat staan controle van genrezuiverheid (voldoe je aan de conventies van het gekozen teksttype).
Ieder ijkpunt in deze tabel zal voldoende moeten worden bevonden om een goede tekstwaliteit te waarborgen. Natuurlijk geldt voor de sollicitatiebrief van een docent Nederlands dat alle ijkpunten zeer goed moeten worden bevonden: één spelfout en de tekstkwaliteit is ondermaats.
Er zijn kanttekeningen te plaatsen bij dit basismodel voor tekstkwaliteit. Dat doet Renkema gelukkig ook, maar dat is het onderwerp van volgende week.