Het was zomer 2012. Ik voer met een boot van Oslo in Noorwegen naar Kopenhagen in Denemarken. Het was een prachtige reis geweest. Noorwegen betoverde mij als land. Op de bootreis gebeurde er iets, dat ik niet verwacht had: ik raakte volledig in paniek. De oorzaak: PTSS.

De scheepsomroeper had iedereen aan boord verzocht om naar het vijfde dek te gaan om daar te ontschepen. En dat deden we. Allemaal. Tegelijk. Eerst was er nog flink wat ruimte. Ik stond in het midden van het dek bij de koffers en toen ik een beetje duizelig werd, kon ik nog gaan zitten. Het werd echter steeds drukker. En drukker. En drukker. Vanuit de gangen, vanaf de trappen en vanuit de liften kwamen steeds meer mensen naar het dek. Ik moest gaan staan. Iedere ‘ping’ van de lift bracht nieuwe mensen naar het dek met koffers, rugzakken en kinderwagens. De mensen stonden stil op de trap en konden niet meer verder. Het dek was vol en de deuren gingen nog niet open.
Ik kon er niet uit. In mijn hoofd was het complete chaos. De tranen stroomden openlijk over mijn wangen en toen ik naar beneden keek, zag ik een paar kinderogen dat mij verbaasd aankeek. Ik kreeg het benauwd. Iedere ademhaling was werken. Heel hard zwoegen om de broodnodige zuurstof binnen te krijgen. Ik vouwde mijn hand voor mijn ogen. Ik wilde niets meer zien, niets meer horen en vooral: frisse lucht en weg van dat dek. Maar ik kon er niet uit. Met geen mogelijkheid kon ik ontsnappen aan de vreselijke paniek die zich van mij meester maakte.
Iemand vroeg me of het wel goed ging. Ik kan niet meer vertellen of het een man of een vrouw was en of het Nederlands, Engels of Duits was en in welke taal ik ‘nee’ antwoordde, maar de redder in nood zei me dat er achterin een beetje ruimte was, waar ik wat zuurstof kon krijgen. Of woorden van die strekking. Ik pakte de hand van mijn moeder en zij begeleidde me, met koffers en al, naar de aangewezen ruimte. Ik legde mijn hoofd tegen de verkoelende ijzeren paal die daar stond en met mijn ogen dicht wachtte ik tot de deur openging. Alles bij elkaar heeft dit misschien een half uur geduurd, maar voor mijn gevoel leek het uren.

De oorzaak van mijn paniek

Mijn paniek kwam niet zomaar ergens vandaan. Het was een paniek die uit een veel dieper gelegen oorzaak ontstond. Een ervaring die ik al jaren had verdrongen, en die nu tot uiting kwam.
Ik was een jaar of dertien en werd enorm gepest. Dagelijks op school en in de buurt waar ik woonde. Als het internet toen had bestaan, was ik er nu waarschijnlijk niet meer geweest. Maar het was 1990 en telefoonterreur was het ergste wat er kon gebeuren.
Het gebeurde na de gymles. Ik heb hier zelf ook een aandeel in gehad, maar de essentie van dit verhaal, is dat het merendeel van de jongens uit mijn klas mij achterna kwam en mij omsingelde. Ik kon er niet uit en ik begon te gillen. Eén van de jongens zei tegen me: “Je hoeft niet te gillen, we gaan je niet verkrachten hoor.” Van alles wat daarna gebeurd is, weet ik niets meer. Ik ben niet verkracht, maar ik weet ook niet meer hoe ik weggekomen ben. Dat stukje ben ik kwijt. Het is een zwart gat.
Deze ervaring was de basis voor de paniekaanval op de boot in 2012. De reden dat ik het nu kan vertellen, is omdat ik EMDR heb gehad op deze herinnering. De psycholoog die mij behandelde noemde het nooit bij naam. Maar de ARBO-arts benoemde het zonder enig medeleven: “U heeft PTSS.”

PTSS betekent Posttraumatische Stressstoornis

PTSS ontstaat ten gevolge van ingrijpende traumatische ervaringen die iemand heeft opgedaan. Sinds onderzoek in 1980 onder Amerikaanse Vietnamveteranen is PTSS officieel opgenomen in het psychiatrische classificatiesysteem. bron
De DSM V, het grote handboek voor psychologen en andere hulpverleners, heeft PTSS opgenomen onder psychotrauma- en stressor-gerelateerde stoornissen. Volgens de DSM-5-classificatie van PTSS vormt de blootstelling aan een feitelijke of dreigende dood, ernstige verwonding of seksueel geweld de trigger voor het ontstaan. Ongeacht de trigger benadrukt de DSM-5 dat er sprake moet zijn van een klinisch significante lijdensdruk of beperking in de sociale interacties van de betrokkene om een PTSS-classificatie toe te kennen. bron
Als je PTSS hebt, probeer je situaties te vermijden die je herinneren aan de situatie waar de herinnering is gevormd. Kom je toch in zo’n situatie terecht – zoals ik op die boot – dan bestaat de mogelijkheid dat je de situatie van toen gaat herbeleven. Je ervaart weer alle emoties en lichamelijke sensaties die je had toen je in die situatie was. Bij mij was dat zweten, huilen, trillen, benauwdheid en pure doodsangst. Het feit dat de leider van die jongetjes riep, dat ze me niet zouden gaan verkrachten, was angstig genoeg om te bedenken wat ze dan wel zouden kunnen doen met mij en of ze misschien niet toch…
Soms moest ik die herinnering wel drie of vier keer doormaken voor ik eruit kon stappen. Ik kon de herinnering ook nooit veranderen. Dat stukje herinnering dat in het zwarte gat is verdwenen, zal ik wel nooit meer terugkrijgen.
Je kunt PTSS dus oplopen als je als militair op missie bent geweest en daar traumatische ervaringen hebt meegemaakt, maar ook als je huiselijk geweld hebt ervaren of overvallen bent of seksueel geweld hebt meegemaakt. Ook als je getuige bent geweest van agressie of extreem geweld, of als je langdurig gepest bent zoals ik, kun je PTSS krijgen.
PTSS kan zich op ieder moment in je leven openbaren en het blijft vaak je hele leven bij je. Je komt er niet zomaar vanaf, maar je kunt er wel mee leren omgaan. Bij andere stoornissen kan dit wel: als jij bang bent voor spinnen, ga je niet naar een terrarium kijken, maar met PTSS draag je de angsten en herinneringen bij je. Zoals ik op die boot, ik kon mijn angst niet vermijden.

De symptomen van PTSS

Je herkent PTSS aan een aantal zaken:

• herbelevingen: het doormaken van een herinnering door nachtmerries of
• flashbacks;
• slaapstoornissen;
• prikkelbaarheid;
• vermijding van herinneringen;
• hevige schrikreacties;
• depressiviteit

Men spreekt van PTSS als deze symptomen meer dan een maand aanhouden.

Waarom schrijven helpt bij het verwerken van PTSS

De andere manier waarop ik, naast EMDR, met de verwerking van dit trauma (want dat is het) ben omgegaan, is door over deze ervaringen te bloggen. De paniek beschreef ik hier, de oorzaak daar. Ik beschreef deze werkelijke herinneringen als fictieve gebeurtenissen. Het mooie daarvan is, dat je een zekere afstand kunt bewaren en toch de herinnering een plekje kunt geven.
Er zijn meerdere onderzoeken te vinden waarin wordt aangegeven wat er in je hersenen gebeurt, als je schrijft over een pijnlijke herinnering. In 2016 publiceerde James W. Pennebaker et. al. een artikel over het positieve effect van creatief schrijven op de gezondheid en hoe emotionele pijn hierdoor verminderd kan worden.
N. Memarian et. al. gaat er uitgebreider op in. Deze onderzoeker stelt dat creatief schrijven een positief effect heeft op de neurologische activiteit in de frontale hersenen en de amygdala. De amygdala is het amandelvormig deel van de hersenen dat deel uitmaakt van het limbisch systeem. De amygdala en het limbische systeem spelen een grote rol bij het verwerken van angst en ‘weerzinwekkende prikkels’. Dit zijn prikkels die worden opgeroepen in tijden van grote stress. Onder grote stress valt niet alleen oorlogen, geweld in huiselijke sfeer en daarbuiten of daar getuige van zijn, maar ook seksueel geweld of dreiging daarmee.

Het limbische systeem is één van de oudste onderdelen van onze hersenen: hier worden angst en agressie verwerkt en herinneringen aan emoties gekoppeld. Het is het stukje van de hersenen dat betrokken is bij de emoties, motivatie, genot en het emotioneel geheugen. Ook depressiviteit is gelinkt met dit systeem.
Inmiddels ben ik al weer vaker op een boot geweest na die episode in 2012. Ik weet wat er kan gebeuren en door de EMDR en het schrijven erover, ben ik iets meer op mijn gemak. Door ademhalingstechnieken en focus op het hier en nu lukt het me om niet meer in paniek te raken. Ik vermijd het nog altijd om in grote mensenmassa’s te zijn en als ik er ben, blijf ik aan de zijkanten. In restaurants en andere openbare gelegenheden, zit ik met mijn rug naar de muur en met mijn neus naar de deur en kijk ik waar de uitgangen zijn. Mijn PTSS zal nooit helemaal weg zijn, maar ik heb het wel enigszins onder controle.
Schrijven heeft mij daarbij geholpen. Creatief schrijven, fictie schrijven en schrijven in het algemeen. Ik kon het op papier zetten en daardoor werd het bespreekbaar, niet alleen voor mij en mijn familie, maar ook voor de mensen die mijn blogs lazen en nog niet konden benoemen wat er gebeurde.
Creatief schrijven is een goede manier om de verwerking van PTSS te ondersteunen. Wil jij in zes weken creatief leren schrijven, alle tips en tricks in handen krijgen om verhalen te schrijven die je helpen bij het verwerkingsproces? Neem dan contact met mij op.