“Iedereen weet wel hoe de vork in de steel zit.” Vaak wordt dit spreekwoord gebruikt als iets duidelijk is, zonder dat het uitgesproken hoeft te worden. De oorzaak van het verhaal is bekend of men weet hoe de zaak in elkaar zit. Maar eigenlijk is het raar: hoe kan een vork nou in een steel zitten? Het is toch andersom?

Het spreekwoord komt al voor in een tekst uit de zeventiende eeuw. En vanaf die periode zijn er eigenlijk twee versies van het spreekwoord: hoe zit de vork in de steel en hoe zit die aan de steel. In de woordenboeken staan alleen nog de versie met in, terwijl aan veel logischer is. In België komt overigens wel de versie met aan vaker voor.
De vork die hier bedoeld wordt, is een hooivork. Die hooivork bestond uit een steel van soms wel twee meter lang en vork met twee of drie tanden. Die tanden waren scherp, om balen hooi of stro op een hooiwagen te kunnen gooien. De vork en de steel moesten natuurlijk aan elkaar gemaakt worden. En als je weet hoe dat moet, dan weet je hoe de vork in/aan de steel zit.
Overigens: de duivel heeft ook een hooivork in zijn hand als attribuut. Ik denk alleen niet dat hij er hooi mee op een kar zal gooien. Waarom hij dat attribuut dan bij zich heeft? Misschien prikt hij wel de zielen van de overledenen eraan vast?
Spreekwoorden zijn de kers op de taart van de Nederlandse taal, de krenten in de pap, zogezegd. Iedere week wil ik een spreekwoord behandelen. Voel je vrij om een spreekwoord aan te dragen als je wil weten waar het vandaan komt. Dan ga ik op onderzoek. Bekijk alle spreekwoorden.
Plaatje: Peter Kleinau