Een monnik is een man die zijn leven heeft gewijd aan een god. Hij woont meestal in een klooster en draagt een pij. Er zijn verschillende katholieke kloosterorden: de Franciscaners, de Cisterciënzers, de Augustijnen, de Benedictijnen, de Kartuizers, de Trappisten, de Dominicanen en ga zo maar door. Monniken zijn per definitie katholiek, omdat zij vanuit het katholicisme zijn ontstaan en de ordes vernoemd zijn naar katholieke heiligen. Ik laat de Tibetaanse, boeddhistische en andere monniken even buiten beschouwing.

Monniken leefden volgens het principe ora et labora: bid en werk. Hun hele dagindeling bestond uit bidden, beschouwen en werken. Die beschouwende levensstijl leverde hun een eindeloos geduld op, waardoor zij hun werk ook goed konden uitvoeren. Een monnikenwerk is dus een saai, langdurig werk of een taak waar veel geduld bij nodig is.
Wat ik veel leuker vind, is een ander spreekwoord

De kap maakt de monnik niet

Iedere kloosterorde had zijn eigen kleuren en kledingstijl (bij gebrek aan een beter woord). Pijen of habijten konden bruin zijn, wit of zwart en een pij kon wel of geen kap hebben. Ik vond een scriptie (pdf) over kloosterkleding, mocht je interesse hebben.
De benedictijnen droegen zwarte pijen bijeengebonden met een koord. Daaroverheen droegen zij een scapulier, een soort schouderkleed. De pij had een zwarte capuchon of kap. De cisterciënzers droegen een witte wollen mantel over hun bruine habijt. De Kartuizers droegen een vaalwitte of witte pij met een kap in dezelfde kleur. De meeste kloosterorden hadden een variatie op deze kleuren.
Waar komt nu dan dit spreekwoord vandaan? De betekenis van dit spreekwoord, schijn bedriegt, komt ook voor als het zijn niet alleen koks die lange messen dragen. Je kunt dus wel een monnikspij dragen, maar dat wil niet zeggen dat je ook een monnik bent of tot die bepaalde orde behoort.

Het is al een heel oud spreekwoord

Het wordt al gevonden bij Cats en op dbnl.org vind ik het volgende:
Vry waer men rust en waer men gaet,
Of waer men loopt, of waer men staet
Of wat men hoort, of wat men ziet
De kap en maekt den monnik niet
Dit wil zoveel zeggen als: of je nu rust neemt of wandelt of staat, of iets hoort of ziet, let op, want het hoeft niet per se waar te zijn. Of wel: schijn bedriegt en aan het uiterlijk herken je het innerlijk niet.
Ik vermoed, maar weet niet zeker, dat aan het einde van de Middeleeuwen, met de opkomst van het protestantse geloof en de beeldenstorm, veel rijke kloosterorden tot armoede waren vervallen. Dit zou geleid kunnen hebben tot misbruik van het habijt, waardoor je aan de kleding niet meer kon beoordelen of iemand echt een monnik was of niet.
Iedere dinsdag geeft Carel de Mari op zijn blog een woord op waarmee je een spreekwoord kunt bespreken. Iedereen kan altijd meedoen. Hoe? Mag je zelf weten. Je kunt een verhaal schrijven waarin het spreekwoord een rol speelt, je kunt in de etymologie duiken en de oorsprong van het gezegde verklaren, et cetera. Plaats een link onder het blog van Carel en lees daar ook de andere bijdragen.