De duivel heeft veel namen. Beëlzebub, Satan, Moenen, Azazel, Belial en Lucifer. Maar al die namen ten spijt: ik ben voor de duvel z’n ouwe moer nog niet bang. En toen dit spreekwoord in mijn hoofd opkwam, vroeg ik me af: wie is de moeder van de duivel?
De duvel z’n ouwe moer, dat moet een engerd wezen. De duivel is al angstaanjagend, dus dan is zijn moeder helemaal verschrikkelijk! Op onderzoek dan maar.

De duivel is geboren

Volgens een van de mythes die ik op internet las is de duivel geboren uit de moeder der goden, een grote moeder die direct na de geboorte zag dat dit geen goed kind was. Wat ze ook probeerde, het kind wilde niet goed worden.
Op een dag vocht zij met haar zoon om de troon. Dit werd haar te veel en ze verbande haar zoon uit haar woonplaats. De duivel bleef echter in verschillende vermommingen terugkomen, zelfs in de gedaante van zijn moeder.
De site waar ik dit verhaal vandaan heb, vond ik een beetje apart: de teneur van het verhaal is dat de duivel is gecreëerd door mannen om zo de vrouwen in een kwaad daglicht te stellen.
Veel vaker komt de duivel en zijn (groot)moeder voor in sprookjes.

Onder meer die van Grimm

Tijdens een grote oorlog kan de koning zijn soldaten niet betalen en drie van hen willen deserteren. Ze willen zich verstoppen in een korenveld waar het leger niet doorheen mag. Ze verstoppen zich twee dagen en twee nachten en krijgen erge honger. Er komt een draak door de lucht en hij landt in het veld, hij vraagt waarom ze zich verstoppen. Ze geven antwoord en de draak wil dat ze hem zeven jaren dienen en hij zal ze dan langs het leger leiden. De draak is de duivel en hij geeft een zweepje waarmee ze geld kunnen laten verschijnen. Ze kunnen als prinsen leven, maar na zeven jaren zijn ze van hem.
Ze moeten hun handtekening in een boek schrijven en de draak geeft nog een raadsel op. Als ze het oplossen zijn ze niet langer in zijn macht. De draak vliegt weg en de drie doen niemand kwaad en leven goed van het geld. De zeven jaren zijn bijna om en de derde is niet zo bang als de anderen. Ze gaan naar het veld en er komt een oude vrouw die vraagt wat er aan de hand is. Ze vertellen wat er is gebeurd en de oude vrouw zegt dat ze naar het bos moeten en een huisje bij een ingestorte rotswand moeten vinden. Er zal hulp worden gevonden en de derde gaat vrolijk op weg.
In het huisje woont de grootmoeder van de duivel en ze vraagt wat hij wil. Ze heeft medelijden en verstopt hem in de kelder. Om middernacht komt de draak en de grootmoeder geeft hem eten en drinken. Ze vraagt hoeveel zielen hij heeft gewonnen en hij vertelt over het raadsel. In de grote Noordzee ligt een dode meerkat, dat krijgen ze als braadstuk. De rib van een walvis wordt hun zilveren lepel en een oude holle paardenhoef wordt hun wijnglas.
Als de duivel slaapt tilt de grootmoeder de steen van de kelder en laat de soldaat eruit. Hij gaat terug via een andere weg en vertelt zijn makkers wat er is gebeurd. Ze laten hun zweep knallen en hebben veel geld. Als de zeven jaren om zijn, komt de duivel met zijn boek. Hij wil hun meenemen en laat hen raden wat ze te eten krijgen. Het antwoord is juist en de duivel vraagt wat de lepel is. Ook hierop wordt het juiste antwoord gegeven en de duivel vraagt wat het wijnglas wordt. Het derde antwoord is ook juist en de duivel vliegt weg en heeft geen macht meer over de drie. Ze leven rijk en vrolijk tot hun einde. (bron)*

*Terzijde: aan de getallen drie en zeven kunnen we al afleiden dat het de duivel niet gaat lukken: het zijn beide heilige aan God gebonden getallen, dus de duivel kan ernaar fluiten.
Zo is de duivel zijn grootmoeder haar kleinzoon te slim af. En dat gebeurt vaak in die sprookjes. Er is ook een verhaal waarbij een jongeman een aantal raadsels moet oplossen om met een meisje te mogen trouwen of waarbij hij drie gouden haren van de kin van de duivel moet halen waarbij een oude vrouw hem steeds helpt. Die oude vrouw blijkt dan vaak de moeder of oma van de duivel te zijn.
Zo angstaanjagend is die vrouw dan kennelijk niet, als ze de mensen beschermt tegen haar zoon. Misschien is de uitdrukking wel ontstaan omdat de duivel zelf bang is voor zijn moeder, juist omdat zij hem helpt. Wie het weet mag het zeggen.
Iedere dinsdag geeft Carel de Mari op zijn blog een woord op waarmee je een spreekwoord kunt bespreken. Iedereen kan altijd meedoen. Hoe? Mag je zelf weten. Je kunt een verhaal schrijven waarin het spreekwoord een rol speelt, je kunt in de etymologie duiken en de oorsprong van het gezegde verklaren, et cetera. Plaats een link onder het blog van Carel en lees daar ook de andere bijdragen.