Vorige week besprak ik de kwestie van de verwijswoorden. Hoe verwijs je naar verschillende woorden? Ik besprak toen ook dat je kunt verwijzen met het woord ‘welke’, waarbij ik wel aangaf dat ik dat toch een beetje oubollig woord vond. Net als het woord oubollig. Dat is namelijk ook oubollig. Dat noemen we een archaïsme. Vandaag wil ik archaïsmes bespreken en barbarismes, met daaruit voortvloeiend de germanismes, gallicismes en anglicismes. Vroeger stond er nog in het woordenboek dat een woord een barbarisme of archaïsme is, zeer belerend en waarschuwend, maar nu is dat online niet meer zo bij de paar woorden die ik heb getest.

Nu zijt wellekome

Iedereen kent dit zinnetje. We zongen het vroeger ieder jaar onder de kerstboom. Maar, toen ik klein was, wist ik echt niet wat ik zong. Overigens kende ik alleen de eerste twee coupletten van de protestantse versie. Ik wist niet eens dat er ook een katholieke verse was, laat staan dat het lied uit vier coupletten bestond, officieel. Maar dit terzijde.
Nu zijt wellekome is een zinnetje dat we niet zomaar in het dagelijks taalgebruik bezigen, ook zullen we dit niet vaak meer op schrift stellen. Als je goed opgelet hebt, heb je gezien dat ik in de vorige zin al drie archaïsmes heb gebruikt: bezigen, nu zijt wellekome en op schrift stellen. Die laatste is overigens bespreekbaar.
Het gaat erom dat een archaïsme verouderd taalgebruik is. Je kunt het maar beter vermijden de volgende woorden te gebruiken:

• derhalve gebruik liever: daarom
• bestendigen ~ voortzetten
• doch ~ echter of maar
• gaarne ~ graag
• indien ~ als
• pogen ~ proberen
• reeds ~ al
• sedert ~ sinds
• zijdens ~ van de kant van

Barbarisme: de barbaren komen!

Barbarismes of leenwoorden zijn woorden die vanuit een andere taal letterlijk naar het Nederlands zijn vertaald, maar waar een goed Nederlands woord voor bestaat. Barbarismes worden onderverdeeld in anglicismes, germanismes en gallicismes.

Rare jongens, die Galliërs

Gallicismes zijn woorden en uitdrukkingen die uit het Frans komen. Denk bijvoorbeeld aan: onderstrepen (sousligner) in plaats van benadrukken, zich informeren (s’informer) in plaats van zich op de hoogte stellen van. Soms zijn de woorden of woordgroepen al flink ingeburgerd: voor wat betreft komt van pour ce qui concerne en er mist iets komt van il me manque quelque chose.

Rare jongens, die Germanen

Ook uit het Duits komen woorden letterlijk vertaald voor in het Nederlands. Woorden als überhaupt en bühne zijn inmiddels zo ingeburgerd dat ze niet meer als germanisme worden herkend. Germanismes die dat nog wel zijn, zijn bijvoorbeeld: voor twee jaar (vor zwei Jahre) in plaats van twee jaar geleden. Ook woorden als gewetensvol, meerdere en onderbouwen zijn van oorsprong Duits. Wij hebben daar de woorden nauwgezet, verscheidene en motiveren voor.

Ook de Engelsen zijn rare jongens

De anglicismes zijn ook volop aanwezig in het Nederlands. Dat kan ook niet anders met zoveel Engelstalige invloeden in onze samenleving. Anglicismes worden daarom ook nauwelijks herkend. Voorbeelden daarvan zijn: vroeger of later (sooner or later) in plaats van vroeg of laat en een parlementaire tekst (parliamentary text) is bij ons nog steeds een wetsontwerp. De Amerikaanse administratie (American administration) is een boekhouding uit dat land en niet de regering. Stiekem vind ik het wel jammer dat winkels geen uitverkoop meer hebben, maar een sale. En het lekken van informatie door ambtenaren is ook vanuit het Engelse to leak. In het Nederlands gaat het om geheimen laten uitlekken, want lekkende ambtenaren wil ik niet bij mij over de vloer. Dan moet ik dweilen of zij moeten aan de tena ladies.
Overigens zijn de meeste woorden en woordgroepen die ik noemde hierboven al flink ingeburgerd. Dan hebben we het over leenwoorden en die zijn niet fout. Het onderscheid tussen een leenwoord en een barbarisme is echter lastig te maken.