Met foutieve samentrekkingen als stijlkwestie gooi ik jullie, en mezelf, wel een beetje voor de leeuwen, maar het is de volgende in de reeks stijlkwesties die behandeld mogen worden. Voordat ik het over de foutieve samentrekking kan hebben, zal ik eerst uitleggen wat een samentrekking ook alweer was.

bron

Hoe zat het ook weer met die samentrekking?

Je kunt in een zin woorden weglaten die hetzelfde zijn, dat noemen we een samentrekking. De volgende zin bevat een samentrekking:

Zij ging naar school en naar huis.

In dit korte zinnetje is de samentrekking juist gebruikt: zij ging is op de goede manier weggelaten in het tweede deel van dit zinnetje. De originele zin is: Zij ging naar school en zij ging naar huis. Omdat wij als taalgebruikers – sprekers én schrijvers – lui zijn, laten we woorden die hetzelfde zijn graag weg.
Een samentrekking is correct als hij aan de volgende eisen voldoet:

• De grammaticale functie is gelijk: je mag een zinsdeel alleen weglaten in het tweede deel van de zin als het ook een onderwerp, persoonsvorm, lijdend voorwerp enzovoort is;
• De betekenis is gelijk: je mag een zinsdeel alleen weglaten als het dezelfde betekenis heeft in het tweede deel van de zin. Het gaat hier echt om de letterlijke betekenis van het woord;
• De vorm is gelijk; het gaat hier om de spelling. Alleen als de spelling gelijk is, mag je het woord weglaten in het tweede deel.

En dan nu de foutieve samentrekking

Een samentrekking is fout als hij niet aan de drie bovenstaande eisen voldoet.

De grammaticale functie is niet gelijk

In het volgende voorbeeld is de grammaticale functie van de woorden niet gelijk:

Ik heb die fiets gekocht en bevalt mij goed.

De woorden die en fiets zijn in het tweede gedeelte weggelaten. Dit klopt niet, want grammaticaal zijn het twee verschillende voorwerpen. In het eerste stukje zin is het een lijdend voorwerp; in het tweede stukje zin is het het onderwerp van de zin. Daarom mag je hier die fiets niet weglaten. Overigens zal het in het dagelijkse spraakgebruik wel gebeuren, maar in een geschreven tekst staat het toch een beetje vreemd.

De betekenis is niet gelijk

Een heel bekend zinnetje dat gelijk duidelijk maakt waar het om gaat, is:

Hier zet men thee en over.

Thee zetten is iets heel anders dan overzetten. De betekenis is dus niet gelijk. Nog een ander voorbeeld dat nog wat duidelijker is:

Hij maakte een vreugdesprong en daarna dat hij wegkwam.

Een vreugdesprong maken is iets anders dan maken dat je wegkomt. Bij het eerste doe je iets, namelijk een vreugdesprong maken, en bij het tweede zorg je ervoor dat je wegkomt. Maken heeft hier dus niet dezelfde betekenis.

De vorm is niet gelijk

Hier mag je vorm letterlijk nemen. Het gaat erom of het woord op dezelfde manier gespeld wordt. Kijk maar naar deze zin:

Ik krijg een nieuwe jas en boek.

Het woordje nieuwe is weggelaten bij boek. Hier mag dat niet omdat je bij het woord boek het woord nieuw moet gebruiken. De juiste zin is dus: Ik krijg een nieuwe jas en een nieuw boek.

Ik maak ook wel eens een foutieve samentrekking

Ja, ik ben niet onfeilbaar. Haha, het ging geheel per ongeluk. Ik was aan het trainen bij karate en er waren een paar lagere banders die iets deden en daar mag ik als les-assistent dan iets van zeggen hèhè. Dus ik zei:

Blijven jullie wel in de goede stand staan en stil?

Oeps, dacht ik later. Zien jullie de foutieve samentrekking? Tot welke categorie behoort deze?