bron
Eén van de vragen die ik vaak krijg: wanneer gebruik je een koppelteken en wanneer gebruik je een trema? Mijn leerlingen vinden trema lastig, daarom zeggen ze vaak: “twee puntjes”. Zelfde geldt voor de apostrof die steevast “hoge komma” wordt genoemd, maar daarover een volgende keer. Vorige keer had ik het over samenstelling en dit onderwerp sluit daar keurig op aan.

Een koppelteken gebruik je bij samenstellingen

Even in de herhaling: een samenstelling is een woord dat is samengesteld uit twee woorden. Die twee woorden kunnen ook als apart woord een prima leven hebben. Denk bijvoorbeeld aan het woord zwembroek dat is samengesteld uit de woorden zwem en broek.
Wanneer gebruik je dan een koppelteken (liggend streepje)?

• Dat gebruik je als je bijvoorbeeld cijfers en speciale tekens koppelt met letters. Denk hierbij aan: 20€-biljet, 65-jarige en @-teken.
• Bij een samenstelling met een afkorting: VWO-leerling, OPEC-landen en ANP-bericht. Bij afkortingen die je als één woord kunt uitspreken komt géén koppelteken: havoleerling, carapatiënt.
• In samenstellingen met een naam: kabinet-Rutte, commissie-De Wit.
• Sommige voorvoegsels hebben een koppelteken: Sint-Nicolaas, oud-voetballer, non-fictie, adjunct-directeur, niet-roker. De Latijnse en Griekse voorvoegsels anti, vice, loco, ex en co krijgen géén koppelteken, tenzij je uitspraakproblemen krijgt. Denk hierbij aan co-existentie en re-integratie.
• Het Nederlands heeft vaste uitdrukkingen, zet dus een koppelteken bij samenstellingen als: huis-tuin-en-keukengebruik, doe-het-zelfzaak, spring-in-het-veld en strijk-en-zet.
• Bij het verduidelijken van een woord: bom-melding in plaats van bommelding
• Afleidingen van aardrijkskundige namen, indien het gewone woord ook een koppelteken heeft: Zuid-Hollandse, Noord-Brabander, Zuid-Amerikaanse en West-Vlaamse bewoners.

Maar wanneer gebruik je nu een trema?

Trema’s gebruik je als je te maken hebt met een afleiding. Een afleiding is bijvoorbeeld een meervoud of een verkleinwoord. Denk hierbij aan: zeeën, melodieën, bacteriën (hierover later meer) en industriële.
Het trema wordt dus gebruikt als je meerdere klinkers naast elkaar hebt staan die tot twee verschillende lettergrepen behoren en bij vergissing als één lettergreep gelezen zouden kunnen worden: reëel, smeuïg en poëzie. Woorden als dieet, industrieel en serieus krijgen geen trema: er is geen uitspraakverwarring.
Telwoorden krijgen ook een trema, ook al zijn het samenstellingen: drieëndertig en niet drie-endertig. Ook als er twee i’s naast elkaar staan, komt er geen trema: heiig, begroeiing en ontplooiing, evenals bij woorden met een van oorsprong buitenlandse uitgang. Dus niet opticiën of museüm, maar wel opticien of museum.

Dit keer even geen download, die zit bij volgende week.

Maar ik hoop natuurlijk wel dat jullie deze regels weer keurig gaan toepassen in je blogs. 😉