Stel, je vraagt iemand of die te vertrouwen is, dan laat dat eigenlijk meer zien over wie je zelf bent, dan dat het iets zegt over degene aan wie de vraag gesteld wordt. Zoals de waard is, vertrouwt hij zijn gasten is een spreekwoord dat eigenlijk altijd in negatieve zin wordt gebruikt.

‘Waard’ is een ander woord voor herbergier. Een herbergier die ervan uitgaat dat zijn gasten hem zullen oplichten of op een andere manier kwaad zullen doen, is vaak zelf ook tot slechte dingen in staat. Misschien was het omdat herbergiers in een kwaad daglicht stonden, dat zij in dit spreekwoord terecht zijn gekomen en niet bijvoorbeeld kappers of herders of vervoerders.
De herbergier was een man die volgens het Middelnederlands woordenboek mensen gastvrij in zijn huis opneemt. De vraag is alleen in hoeverre iemand gastvrij is, als hij geld rekent voor zijn gastvrijheid.

De etymologie van de waard

Ons woord ‘waard’ komt van het Middelnederlandse ‘weerd’. Daarvoor was het in het gotisch wairdus. Mogelijk is het woord ontstaan vanuit ‘waarnemen’ of ‘zorgdragen’. Een waard zorgt ervoor dat een gast niet zonder eten of drinken zit.
In de 16de eeuw was een nevenfunctie van herbergiers het verzorgen van een onderkomen voor kooplieden en het geven inlichtingen voor het afsluiten van aan- en verkopen. De koopwaren werden vaak in de bijgebouwen van de herberg opgeslagen. Waard heeft hier dus ook de betekenis van waarde bewaren. Ook fungeerden ze als tussenpersoon om tegen betaling kopers of verkopers, leveranciers of afnemers te vinden.
Overigens best typisch: een waardin was niet alleen de vrouw van de waard, maar ook een bordeelhoudster. Het komt ook voor als samenstelling in hoerenwaardin.
Maar waar de negativiteit van het spreekwoord vandaan komt en waarom het de waard is, is onduidelijk.
Spreekwoorden zijn de kers op de taart van de Nederlandse taal, de krenten in de pap, zogezegd. Iedere week wil ik een spreekwoord behandelen. Voel je vrij om een spreekwoord aan te dragen als je wil weten waar het vandaan komt. Dan ga ik op onderzoek. Bekijk alle spreekwoorden.
Plaatje: Wesley Tingey