Boter op je hoofd hebben, wil zeggen dat je iemand iets verwijt, dat jouzelf ook verweten kan worden. Waarschijnlijk is dit een kortere versie van het spreekwoord Wie boter op zijn hoofd heeft, moet niet in de zon gaan lopen.

En dat betekent weer dat wie geen zuiver geweten heeft, beter geen kritiek kan hebben. Een andere versie komt bij Jacob Cats (1635) vandaan:

Wiens hoofd van boter is, die moet gedurig schromen;
Die moet niet aen het vyer [vuur], of voor den oven komen.

Dit komt uit de spreekwoordenverzameling van F.A. Stoett.

Boter op je hoofd hebben omdat het smelt?

Er is niet veel duidelijk over de herkomst van het spreekwoord. Waarschijnlijk is dit ontstaan omdat boter nu eenmaal snel smelt. Vroeger werden levensmiddelen in manden vervoerd, daar zat natuurlijk ook boter bij en in de warme zon smelt dat vrij snel.
Het lijkt een beetje op de pot verwijt de ketel dat hij zwart ziet. Kritiek hebben op iemand, terwijl jou datzelfde ook verweten kan worden. En in het Engels zie je ook de versie if you can’t stand the heat, get out of the kitchen.
Maar dat verklaart nog niet waarom wij boter gebruiken om uit te leggen dat je geen kritiek moet hebben op anderen als je zelf ook niet zuiver op de graat bent. Misschien moeten we er genoegen mee nemen dat de herkomst hiervan in raadselen gehuld zal blijven.
Spreekwoorden zijn de kers op de taart van de Nederlandse taal, de krenten in de pap, zogezegd. Iedere week wil ik een spreekwoord behandelen. Voel je vrij om een spreekwoord aan te dragen als je wil weten waar het vandaan komt. Dan ga ik op onderzoek. Bekijk alle spreekwoorden.
Plaatje: Pixabay