Na morfologie en fonologie is het handig om ook de syntaxis te bespreken. Syntaxis is niets anders dan de leer van de opbouw en structuur van zinnen en zinsdelen. Om even in herinnering te roepen: zinsdelen zijn delen van een zin die bij elkaar horen. Lees daarvoor ook deze eerdere blogpost. In de syntaxis is een aantal stromingen te onderscheiden: de generatieve grammatica en de functionele grammatica zijn de meest bekende richtingen.
Over de generatieve grammatica schreef ik eerder al een klein beetje en ik beloofde een aparte blogpost eraan te wijden. Vandaag los ik die belofte in.

De generatieve grammatica vs de structuralistische grammatica

De generatieve grammatica is een reactie op de structuralistische grammatica, de opvatting die domineerde tot de jaren zestig van de vorige eeuw. De naam die het meest aan deze stroming verbonden is, is Ferdinand de Saussure (1857-1913). De Saussure wordt gezien als de grondlegger van de structuralistische grammatica.
De structuralistische grammatica gaat uit van vormen die met elkaar verbonden zijn op systematische wijze. De betekenis van die vormen vloeit voort uit de manier waarop zij met elkaar verbonden zijn. Iedere zin is opgebouwd uit lexicale eenheden die als een soort huid om een grammaticaal skelet zitten. Voorbeeld:

1. Die man ziet mijn huis
2. Gene kerel aanschouwt mijn woonstede

Zin 1 en 2 zijn opgebouwd volgens hetzelfde principe: onderwerp – persoonsvorm – lijdend voorwerp. De woordkeus bepaalt welk register wordt opengetrokken (informeel in zin 1 en formeel in zin 2), maar het skelet blijft hetzelfde.
De generatieve grammatica gaat uit van de verankering van taal in het brein als een aangeboren functie waarbij verschillende knopjes aan en uit gezet moeten worden.

Boomstructuren

Een onderdeel van de generatieve grammatica is de transformationeel-generatieve grammatica (TGG). Dit is de toepassing van de generatieve grammatica in zogenaamde boomstructuren. Die boomstructuren verdelen zinnen in zogenaamde phrases. Je kunt daarin verschillende phrases onderscheiden. Een phrase die hiervoor gebruikt wordt, is bijvoorbeeld de verb phrase (VP).
Om het niet al te moeilijk te maken, laat ik hier een kleine boomstructuur zien voor een eenvoudige zin.

Het gaat hier om de zin Janneke zoekt haar boek. De zin is verdeeld in drie zinsdelen. De zin is opgebouwd rondom de VP. Die VP bestaat uit een werkwoord (V) en een noun phrase (NP). Daarnaast is er nog een NP, namelijk Janneke. Die behoort tot de S, de sentence. Zo kun je dus een zin onderverdelen volgens de transformatieve generatieve grammatica.
Natuurlijk zijn er lastigere structuren te verzinnen met bijzinnen en dergelijke, maar dat voert te ver. Kijk maar naar deze boom:

En dan zijn er nog bomen voor hoofd- en bijzinnen. Kortom, TGG is echt een lastig gedeelte van de taalkunde. Deze blogpost is dan ook geenszins een compleet overzicht van de werking van boomstructuren, maar slechts een korte onvolledige introductie.