“Honger maakt rauwe bonen zoet,” zei de kok, “Maar je kunt het niet iedereen naar de zin maken.” Kortom, er is nog nooit een kok gevonden die koken kan voor alle monden. Interessant: het spreekwoord rijmt. Dat zag je ook bij een van de spreekwoorden van vorige week. 
Terwijl het schaapje bleet, verliest het een beet. Ook al een rijmpje. De vraag is waarom zoveel spreekwoorden rijmen. Lees je even mee?

• Als twee honden vechten om een been, loopt de derde er mee heen
• Twee geloven op een kussen, daar slaapt de duivel tussen
• Wiens brood men eet, diens woord men spreekt (klinkerrijm)
• De tering naar de nering zetten (binnenrijm)
• De morgenstond heeft goud in de mond

En zo kan ik nog wel even doorgaan.
Mogelijk gaat het rijmen van spreekwoorden terug naar de tijd dat veel mensen nog niet konden lezen. Rijm hielp dan om teksten te onthouden. Daarom zijn veel van de spreekwoorden ook al wat ouder.
Sommige spreekwoorden zijn zelfs ontstaan doordat teksten van schrijvers een gevleugelde zin bevatten. Denk bijvoorbeeld aan ‘de brave Hendrik’. Ook al rijmt dit niet, het is wel een gevleugelde uitdrukking geworden voor een heel braaf jongetje.

De grootste kok van spreekwoorden

Veel rijmende spreekwoorden vind je in de Bijbel. Denk maar eens aan:

• Zijn broeders hoeder zijn (klinkerrijm)
• Oog om oog, tand om tand (volrijm of rijkrijm)
• Maak je geen zorgen voor de dag van morgen

Dit is wat J. Verdam zegt over de vorm van spreekwoorden:

Indien men over spreekwoorden handelt, dient men van te voren doorgedrongen te zijn in den geest, waaruit zij zijn voortgekomen. En dit is om twee redenen moeilijk. […]
Om dus zeker te zijn dat men de spreekwoorden goed beoordeelt, moet men een juist en helder inzicht hebben in de eigenschappen en eigenaardigheden van het volk, zijne nuchterheid en scherpen blik, zijne gezonde levenswijsheid en zijn practischen zin, zijne zucht tot tegenstellingen en rijmen, zijn humor en zijne ironie.
Eene tweede moeilijkheid betreft de spreekwoorden zelve, nl. den vorm waarin verscheidene ons zijn overgeleverd, waarvan de verklaring met bezwaren gepaard gaat. Doch dit kan ons niet verwonderen, want wij gaan hier van het terrein der geschrevene taal over op een gebied, waarop men niet de zekere uitkomsten verwachten mag, welke de woordafleidkunde of etymologie kan geven: wij hebben hier nl. te doen met gezegden, die vooral in den volksmond leven en die niet beschut zijn door eene schriftelijke overlevering; met zegswijzen, die vaak eeuwen lang door het eene aan het andere geslacht kunnen zijn overgedragen en honderden van jaren kunnen hebben bestaan, vóórdat de eene of andere schrijver aanleiding had om er gebruik van te maken tot toelichting of puntige samenvatting van hetgeen hij zijn hoorders of lezers wilde verhalen of duidelijk maken. _bron

Even samenvattend, want Verdam is behoorlijk breedsprakig: het volk heeft eeuwenlang spreekwoorden en zegswijzen mondeling overgedragen omdat het van nature niet geneigd is om na te denken over de spreekwoorden en deze op te schrijven. De achtergrond van de spreekwoorden is te vinden in de volksaard: zijn zucht tot tegenstellingen,  rijmen en ironie Spreekwoorden zijn pas opgetekend toen schrijvers er een puntige samenvatting of toelichting van wilden maken.

Het zijn niet alleen koks die lange messen dragen

Gelukkig zegt Verdam dat ook: de tegenstellingen in zegswijzen kunnen voortkomen uit twee totaal verschillende ervaringen. Beide even juist, uiteraard. Maar goed, nu maar eens kijken wat de kok schaft.
Iedere dinsdag geeft Carel de Mari op zijn blog een woord op waarmee je een spreekwoord kunt bespreken. Iedereen kan altijd meedoen. Hoe? Mag je zelf weten. Je kunt een verhaal schrijven waarin het spreekwoord een rol speelt, je kunt in de etymologie duiken en de oorsprong van het gezegde verklaren, et cetera. Plaats een link onder het blog van Carel en lees daar ook de andere bijdragen.